ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΚΑΙ ΣΥΓΓΕΝΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Ο παρών συνοπτικός οδηγός για την ελληνική Πνευματική Ιδιοκτησία και τα Συγγενικά Δικαιώματα συντάχθηκε στα πλαίσια της εφαρμογής του έργου ACCELERATE (Πρόσβαση στις Σύγχρονες Υπηρεσίες Βιβλιοθηκών για Τυφλούς και Μερικώς Βλέποντες Χρήστες) που εκτελέστηκε κατά το διάστημα Δεκέμβριος 1999 – Αύγουστος 2001 με συγχρηματοδότηση του προγράμματος Leondardo da Vinci της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Μέσα από το έργο ACCELERATE, δύο Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες, η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου δημιούργησαν τις υποδομές σε εξοπλισμό και τεχνολογία για την προσφορά υπηρεσιών πληροφόρησης και τεκμηρίωσης σε τυφλούς και μερικώς βλέποντες χρήστες.  Το έργο εισήγαγε για πρώτη φορά το θέμα της προσφοράς υπηρεσιών σε χρήστες με προβλήματα όρασης από τις Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Κύπρο.  Στις εν λόγω βιβλιοθήκες εγκαταστάθηκαν σταθμοί εργασίας με ειδικό εξοπλισμό οι οποίοι προσέφεραν στους χρήστες με προβλήματα όρασης πρόσβαση στους καταλόγους των βιβλιοθηκών, καθώς και σε άλλα κείμενα που διαθέτονταν σε ηλεκτρονική μορφή.  Με την εγκατάσταση ειδικού λογισμικού και εξοπλισμού τα ηλεκτρονικά κείμενα έγιναν «αναγνώσιμα» είτε με μηχανική φωνητική απόδοσή τους, είτε με μηχανική μετατροπή τους σε γραφή Braille.

Η σύγχρονη τεχνολογία προσφέρει τη δυνατότητα επίλυσης του προβλήματος της πρόσβασης των τυφλών και μερικώς βλεπόντων ατόμων στο γραπτό κείμενο, εφόσον αυτό διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή.  Οι σύγχρονες ελληνικές βιβλιοθήκες μπορούν να καλύψουν με μεγάλη άνεση τις πληροφοριακές, εκπαιδευτικές και ερευνητικές ανάγκες των ατόμων αυτών με την ευρεία διάθεση πρωτογενούς ηλεκτρονικού υλικού ή με τη μετατροπή έντυπου υλικού σε ηλεκτρονική μορφή (ψηφιοποίηση) καταργώντας έτσι σε μεγάλο ποσοστό τις πιθανότητες αποκλεισμού των ατόμων με προβλήματα όρασης από την πληροφόρηση και τη γνώση.  Σε ποιο όμως βαθμό είναι αυτό εφικτό;  Τι περιορισμοί τίθενται στη μετατροπή του έντυπου και τη διάθεση πρωτογενούς ή δευτερογενούς ηλεκτρονικού υλικού από τη σχετική νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώματα στην Ελλάδα;

Σε πολλές χώρες προβλέπονται ειδικές ρυθμίσεις στη νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία που απευθύνονται στις ειδικές ανάγκες των τυφλών και μερικώς βλεπόντων ατόμων.  Η Ελλάδα σε συμφωνία με διεθνείς συμβάσεις σχετικά με την προστασία των δικαιωμάτων του δημιουργού, θέσπισε το 1993 το Νόμο 2121 με τον οποίο ρυθμίζονται τα θέματα της πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων.  Στο νόμο αυτό δεν προβλέπονται ειδικές ρυθμίσεις για τα άτομα με προβλήματα όρασης.  Στη συγκεκριμένη όμως περίπτωση μπορεί να θεωρηθεί ότι ο περιορισμός του δικαιώματος από τις γενικές διατάξεις δικαίου και ειδικότερα από την απαγόρευση καταχρηστικής άσκησης των δικαιωμάτων (Α.Κ. 281), εφόσον η αναπαραγωγή δεν βλάπτει την κανονική εκμετάλλευση του έργου, ούτε προκαλεί βλάβη στα νόμιμα συμφέροντα του δημιουργού ή άλλου δικαιούχου.  Οι Βιβλιοθήκες που επιθυμούν να προσφέρουν υπηρεσίες στα άτομα με προβλήματα όρασης θα πρέπει να γνωρίζουν καλά τα προβλεπόμενα από το νόμο.

Για το λόγο αυτό δημιουργήθηκε και αυτός ο συνοπτικός οδηγός, στοχεύοντας να αποτελέσει ένα εργαλείο άμεσης αναφοράς για τις βασικές αρχές που διέπουν την πνευματική ιδιοκτησία στην Ελλάδα και με αναφορές στις σχετικές οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εφόσον η Ελλάδα αποτελεί κράτος μέλος της και εναρμονίζεται με τις οδηγίες αυτές.  Παρόλο που για την διερεύνηση της υφιστάμενης νομοθεσίας μελετήθηκαν τόσο η ίδια η ελληνική νομοθεσία, όσο και οι σχετικές ευρωπαϊκές οδηγίες και άλλη βιβλιογραφία που αναφέρεται στο τέλος του οδηγού, ο οδηγός αυτός βασίζεται εξ ολοκλήρου σχεδόν στο έργο «Πνευματική Ιδιοκτησία και Συγγενικά Δικαιώματα» (εκδόσεις Π. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 2000) της Διονυσίας Καλλινίκου, Διευθύντριας του Οργανισμού Πνευματικής Ιδιοκτησίας του Υπουργείου Πολιτισμού και Επίκουρης Καθηγήτριας του Πανεπιστημίου Αθηνών, την οποία ευχαριστούμε πολύ για την άδεια δημοσίευσης.